Πλουραλισμός και Δημοκρατία

 Στην ταινία  “Fahrenheit 451” βλέπουμε πως οι πυροσβέστες προσπαθούν να κάψουν όλα τα βιβλία, ώστε να μην υπάρχει πληθώρα απόψεων και ιδεών. Αναφέρεται χαρακτηριστικά στην ταινία ότι "δεν πρέπει να δίνεις στον κόσμο πολλές απόψεις, επειδή μπερδεύεται, αλλά καλύτερα να του δίνεις ή μία άποψη ή καμία". Είναι κάτι που οι ίδιοι οι ηγέτες και το σώμα όπου υπηρετεί ο ήρωας επιδιώκουν, για να αποτρέψουν, όπως ισχυρίζονται, την οποιαδήποτε αναστάτωση ή σύγχυση από κάποιο ανατρεπτικό ή αντιφατικό με τα δικά τους «πιστεύω» περιεχόμενο.

Κατά την άποψη μου, αυτή η φράση είναι εν μέρει σωστή αφού όντως οι διάφορες απόψεις μπερδεύουν και προβληματίζουν τον άνθρωπο. Ωστόσο, η λύση δεν θα έπρεπε να είναι αυτή που ακολούθησαν οι πυροδότες στην ταινία, δηλαδή το να δίνουμε στον κόσμο μία ή καμία άποψη, λογοκρίνοντας τα πάντα και τους πάντες. Αντίθετα, ο άνθρωπος χάρη σε αυτήν την ποικιλία απόψεων μπορεί να μπει σε μια διαδικασία σκέψης και αναζήτησης, έτσι ώστε να βρει ο ίδιος τι είναι σωστό και τι είναι λάθος. Συνεπώς, όσο περισσότερες απόψεις δίνουμε στον άνθρωπο τόσο μεγαλύτερο κίνητρο του δίνουμε να αναζητήσει την αλήθεια στα ερωτήματα που προκύπτουν. Όσο περιορίζουμε τις απόψεις που κυκλοφορούν τόσο περιορίζουμε και τις επιλογές του και τη δυνατότητα να ψάξει την αλήθεια, αλλά και τη δυνατότητα να βρει την αλήθεια.

Τελικά το ζήτημα που προκύπτει είναι αυτό της πολυφωνίας, του πλουραλισμού των απόψεων και της σύνδεσής τους με την δημοκρατία. Το μόνο πολίτευμα που ανέχεται την ελεύθερη έκφραση πολλών φωνών και απόψεων είναι η δημοκρατία. Τα αντιδημοκρατικά καθεστώτα φοβούνται την πολυφωνία και επιθυμούν να εκφράζεται μόνο μία άποψη, αυτή του ηγέτη, ή η άποψη λίγων, αυτών που εξουσιάζουν. Αυτοί κρατούν για τον εαυτό τους τον ρόλο της αποκλειστικής πηγής κάθε αλήθειας και δεν ανέχονται μια άποψη που θα έθετε σε κίνδυνο αυτόν τον ρόλο και θα έκανε τον κόσμο να αμφιβάλλει για την εξουσία τους. 
Ακόμη, η άποψη ότι είναι ακόμη καλύτερο να μην δίνεις καμία άποψη για τίποτε στους ανθρώπους είναι εξαιρετικά επικίνδυνη. Ενώ φαινομενικά αυτό φαίνεται πολύ δημοκρατικό και υπέρ της ελευθερίας, γιατί δίνει την εντύπωση ότι ο καθένας μπορεί να επιλέγει ελεύθερα, στην πραγματικότητα το να μην επιτρέπεται να κυκλοφορεί καμία άποψη προκαλεί χάος στην κοινωνία, μια χαοτική κατάσταση όπου κανείς δεν θα ήξερε σίγουρα κάτι, όλα θα ήταν αβέβαια και ασαφή, κανείς δεν θα ήξερε αν υπάρχει αλήθεια ή ψέμα σχετικά με τα γεγονότα, θα επικρατούσε υποκειμενικότητα σε όλα, παραπληροφόρηση και οι άνθρωποι δεν θα μπορούσαν να ελέγξουν τίποτα ή να μάθουν κάτι. Θα κυριαρχούσαν οι υποθέσεις, οι φήμες και όχι η αλήθεια ή η γνώση.

Υπέρμαχος της ελευθερίας του λόγου ο Βρετανός φιλόσοφος Τζον Στιούαρτ Μιλ, διατυπώνοντας τη θεωρία του αλάθητου υποστήριξε ότι η θεωρία αυτή «είναι η προσπάθεια του να αποφασίσεις για το θέμα για τους άλλους, χωρίς να τους επιτρέπεις να ακούσουν ό,τι μπορεί να ειπωθεί από την αντίθετη πλευρά. Και καταγγέλλω και καταδικάζω αυτή την αξίωση, ακόμα και όταν τοποθετείται υπέρ των πιο ιερών πεποιθήσεών μου. Όσο και απόλυτα πεπεισμένος να είναι κάποιος, όχι μόνο για την θεωρία αλλά και για τις ολέθριες συνέπειες, αλλά και (για να χρησιμοποιήσω εκφράσεις που καταδικάζω καθολικά) για την ανηθικότητα και την ασέβεια μιας άποψης, αν κατ' εφαρμογή τής εν λόγω προσωπικής κρίσης, ακόμα και όταν υποστηρίζεται από την δημόσια κρίση της χώρας του ή των ανθρώπων της εποχής του, εμποδίζει την αντίθετη άποψη να υπεραμυνθεί των θέσεών της, ο ίδιος αναλαμβάνει το αλάθητο. Η ανάληψη του αλάθητου όχι μόνο δεν είναι λιγότερο απαράδεκτη ή λιγότερο επικίνδυνη, επειδή η άποψη θεωρείται ανήθικη ή ασεβής, αλλά είναι η πιο ολέθρια περίπτωση ανάληψης αλάθητου από όλες».

Με την άποψη αυτή, ο φιλόσοφος υποστηρίζει ότι κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι κατέχει την απόλυτη αλήθεια και να υποχρεώσει τους άλλους να κλείσουν το στόμα τους και να μην εκφράζονται, επειδή όλοι έχουν το δικαίωμα να υπερασπιστούν τις απόψεις τους, ακόμη και αν αυτές φαίνονται στους άλλους λανθασμένες. Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να αναγκάζει τους άλλους να μην έχουν άποψη, επειδή τάχα αυτός μόνο έχει δικαίωμα να έχει άποψη για όλα.
  

Νίκη Τσιμπλιαρίδη 

Τζον Στιούαρτ Μιλ (1806-1873) [πηγή: Wikimedia Commons]