Η απαγόρευση του πολιτισμού

Στην  ταινία "Fahrenheit 451" όλα διαδραματίζονται σε μια εφιαλτική κοινωνία όπου έχει απαγορευτεί επισήμως η μουσική, η τέχνη, η φιλοσοφία, η γραφή, ακόμη και η ποικιλία των γλωσσών.

Όμως η μουσική, η τέχνη, η φιλοσοφία, η γραφή, η γλώσσα, όλα αυτά αποτελούν στοιχεία πολιτισμού και βάση της δημοκρατικής παιδείας. Απαγορεύοντας αυτά, απαγορεύεται ουσιαστικά και ο πολιτισμός.

Πώς μπορεί λοιπόν ένας άνθρωπος να ζήσει χωρίς αυτά, επειδή κάποιοι άλλοι δεν του το επιτρέπουν; Η φιλοσοφία είναι η επιστήμη της αλήθειας, είπε ο Αριστοτέλης, και καταλαβαίνουμε για ποιο λόγο απαγορεύεται από το καθεστώς. «Το τέλος της φιλοσοφίας θα σήμαινε, ούτε λιγότερο, ούτε περισσότερο, το τέλος της ελευθερίας», επισημαίνει ο φιλόσοφος Κορνήλιος Καστοριάδης. Και συνεχίζει: «Η ελευθερία δεν απειλείται μόνο από τα καθεστώτα τα ολοκληρωτικά ή τα αυταρχικά, αλλά με πιο ύπουλο και ίσως πιο επικίνδυνο τρόπο, από την εξαφάνιση της κριτικής, της σύγκρουσης, την εξάπλωση της αμνησίας και της ασημαντότητας και την αυξανόμενη ανικανότητα αμφισβήτησης του παρόντος και των θεσμών που υπάρχουν – είτε αυτοί είναι καθαρά πολιτικοί είτε είναι (αν μπορώ να πω) κοσμοθεωρητικοί. Σ’ αυτή την αμφισβήτηση, που αρχίζει εδώ και 2.500 χρόνια, η φιλοσοφία έπαιξε ένα κεντρικό ρόλο, έστω και αν ο ρόλος αυτός ήταν έμμεσος». Η κριτική και η διατήρηση της μνήμης, λοιπόν, θεωρούνται εξαιρετικά επικίνδυνες και για αυτόν τον λόγο το καθεστώς επιχειρεί με κάθε τρόπο να τις εξαλείψει.
Τη σημασία της τέχνης ανέδειξε ο Αριστοτέλης, ο οποίος μίλησε για τον θεραπευτικό της ρόλο, καθώς και για την κοινωνική αποστολή της λογοτεχνίας την οποία χαρακτήριζε «φιλοσοφικότερη» της ιστορίας. Για τον απελευθερωτικό ρόλο της τέχνης σε σχέση με το πνεύμα μίλησε ο φιλόσοφος Χέγκελ, ενώ ο Σοπενχάουερ τόνισε τη λύτρωση του ανθρώπου μέσω αυτής από την πίεση της πραγματικότητας.   

Ένας άνθρωπος δίχως αυτά είναι σαν να μην έχει ταυτότητα, είναι εγκλωβισμένος σε ένα σώμα χωρίς προσωπικότητα διότι αυτήν την καθορίζουν άλλοι. Το να μην σου επιτρέπουν να είσαι ο εαυτός σου είναι χειρότερο από οτιδήποτε μπορεί κανείς να φανταστεί. Η ελευθερία είναι η σημαντικότερη αξία την οποία όλοι αγωνίζονται να έχουν, και αυτοί που δεν την έχουν την επιθυμούν όσο τίποτα άλλο. Ένα τέτοιο άτομο λοιπόν χωρίς ελευθερίες δεν μπορεί να ανθήσει και να δημιουργήσει δικά του πράγματα, δεν μπορεί να έχει δική του γνώμη. Αυτό επιδιώκει και το καθεστώς: άτομα χωρίς καλλιέργεια, χωρίς ευαισθησίες, χωρίς γνώση, χωρίς πολιτισμό. Ο Πλάτωνας σοφά είπε «όταν δεν έχεις γνώση, δεν δικαιούσαι να έχεις γνώμη». Και είχε δίκιο, αφού η έλλειψη γνώσης οδηγεί τον άνθρωπο στην πνευματική υποδούλωση. Είναι καταδικασμένος να ζει με έναν τρόπο που του επιβάλλουν οι άλλοι και -το χειρότερο- μπορεί να πειστεί και ο ίδιος πως αυτό είναι κάτι που του αρέσει και το πιστεύει και ο ίδιος, γιατί δεν έχει μάθει να ξεχωρίζει την αλήθεια από το ψέμα, το σωστό και το λάθος. 

Γεωργία Αγγελίδου - Μάρθα Λαβασά 

Πλάτωνας, 427-347 π.Χ.

Αριστοτέλης, 384-322 π.Χ.

Αρτούρ Σοπενχάουερ, 1788-1860

Κορνήλιος Καστοριάδης, 1922-1997

Γκέοργκ Βίλχελμ Φρίντριχ Χέγκελ, 1770-1831

[πηγή: Wikimedia Commons]