Η εξόντωση των αδυνάμων

Στην ταινία “Swing Kids” ένας από την παρέα των νέων, ο Άρβιντ, που είναι μουσικός και παθιασμένος με το σουίνγκ, έχει μια αναπηρία στο πόδι του, με αποτέλεσμα να βαδίζει με δυσκολία. Μέλη της Χιτλερικής Νεολαίας τον στοχοποιούν και τον χτυπούν σπάζοντάς του τους δίσκους του και τελικά τα δάχτυλά του. Αυτό συνθλίβει συναισθηματικά τον ευαίσθητο Άρβιντ, ο οποίος δεν αντέχει πλέον να ζει. 
Στην εποχή του Χίτλερ τα άτομα με σωματικές και διανοητικές αναπηρίες θεωρούνταν από την πολιτική εξουσία ως διαφορετικοί και ανίκανοι να διαχειριστούν την πίεση της καθημερινής ζωής. Αυτά τα άτομα στοχοποιήθηκαν και εντάχθηκαν με τη βία στο πρόγραμμα που οι Ναζί ονόμασαν "Τ-4" ή πρόγραμμα ευθανασίας (ονομασία που προέρχεται από την οδό Tiergartenstraße, όπου υπήρχαν τα αρμόδια γραφεία), με σκοπό την βίαιη και απάνθρωπη εξολόθρευση τους. Σε αυτό το έργο συμμετείχαν και οι γιατροί οι οποίοι εξέταζαν τους ιατρικούς φακέλους των ασθενών και τους έστελναν στο εκτελεστικό απόσπασμα ή σε μαζικές στειρώσεις, ώστε να μην αποκτήσουν παιδιά και «μολύνουν» την καθαρότητα των Γερμανών. Υπολογίζεται ότι περίπου 200.000 άνθρωποι εξοντώθηκαν στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος. 
Κανείς σκεπτόμενος άνθρωπος δεν μπορεί να κατανοήσει πώς οι άνθρωποι φτάνουν σε τέτοιο σημείο να εξοντώνουν ανθρώπους με σωματικές ή άλλες δυσκολίες σαν να είναι βάρος για την κοινωνία. Ο Χίτλερ μάλιστα υποστήριζε ότι είναι πολύ άδικο για τους υγιείς Γερμανούς να χρηματοδοτούν μέσω των φόρων τους τα ιδρύματα που στήριζαν αυτούς τους ανθρώπους και ότι τα χρήματα αυτά θα μπορούσαν να τα δώσουν ως επίδομα στις υγιείς οικογένειες των Γερμανών! Αυτός που είχε ένα τέτοιο πρόβλημα ήταν ντροπή να λέγεται Γερμανός, γι΄αυτό και προσπαθούσαν να τον εξαφανίσουν, ώστε να μην μειώσει την καθαρότητα της φυλής!

Για τα άτομα με κινητικές δυσκολίες ή αναπηρίες ή με ειδικές ανάγκες και τη σημασία της ύπαρξής τους για την κοινωνία, οι φιλόσοφοι δεν κρατούν ενιαία στάση. Στην αρχαιότητα, η επιφυλακτική ή αρνητική στάση απέναντι σε αυτούς τους ανθρώπους σχετίζεται κυρίως με τα τότε ιδανικά των κοινωνιών: η αριστεία στη μάχη των γενναίων αρτιμελών πολεμιστών και η ενασχόληση με την πολιτική μετέτρεπαν αυτά τα προβλήματα σε σοβαρά εμπόδια για έναν άνθρωπο. Ο Αριστοτέλης υπήρξε ανάμεσα σε εκείνους που εκφράζονται διαφορετικά. Αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «…στην περίπτωση της σωματικής αδυναμίας και αναπηρίας κανείς δεν θα ψέξει έναν άνθρωπο που είναι τυφλός εκ γενετής ή εξαιτίας κάποιας αρρώστιας ή ύστερα από κάποιο χτύπημα» και επιπλέον «αυτό θα πει ότι τα σωματικά ελαττώματα που ήταν στη δύναμή μας να τα αποφύγουμε επιτιμώνται και ψέγονται, αυτά όμως που δεν ήταν στη δύναμή μας, όχι. Αν αυτό είναι έτσι, τότε το ίδιο θα ισχύει και στις υπόλοιπες περιπτώσεις: ελαττώματα που επιτιμώνται και ψέγονται θα πει πως είναι εξαρτημένα από τη δική μας δύναμη». Ο φιλόσοφος τονίζει ότι δεν μπορούμε να κατηγορούμε έναν άνθρωπο για ένα πρόβλημα που έχει και δεν οφείλεται σε δικά του λάθη ή επιλογές, αλλά ξεπερνά τις δυνάμεις του.

Οι φιλόσοφοι που στη σύγχρονη εποχή αναφέρθηκαν στα δικαιώματα των ανθρώπων με τέτοιου είδους προβλήματα είναι κυρίως οι Ζιλ Ντελέζ (σε συνεργασία με τον φιλόσοφο και ψυχίατρο Φελίξ Γκουαταρί), ο Ζακ Ντεριντά και ο Μισέλ Φουκό. Ο φιλόσοφος Ζιλ Ντελέζ μίλησε για τη φιλοσοφία της διαφοράς. Πρόκειται για πολιτική φιλοσοφία που αναγνωρίζει τα δικαιώματα των κοινωνικά αποκλεισμένων ομάδων, όπως τα άτομα με αναπηρίες και αυτά των μειονοτήτων, δηλαδή ομάδων που θεωρούνται αδύναμες λόγω κάποιας ιδιότητας ή χαρακτηριστικού, για παράδειγμα το φύλο, η ηλικία, το χρώμα, ο σεξουαλικός προσανατολισμός. Δίνει έμφαση σε κάθε μορφή διαφορετικότητας, ετερότητας και προσπαθεί να αποτρέψει τον στιγματισμό αυτών των ανθρώπων από την αρνητική κριτική και να επαναπροσδιορίσει τις αξίες της ζωής. Ο φιλόσοφος κριτικάρει τον αποδεκτό σήμερα τρόπο «κατάταξης» των ανθρώπων και μετάδοσης της γνώσης σε αυτούς, κυρίως στις Δυτικές χώρες, επειδή δημιουργεί στεγανά ανάμεσα στο "φυσιολογικό" και "μη φυσιολογικό", το "κανονικό" από το "μη κανονικό", με αποτέλεσμα οι άνθρωποι αυτοί να θεωρούνται ανίκανοι να μάθουν και να κάνουν οτιδήποτε, άρα και άχρηστοι. Πολύ μακριά από την αλήθεια... 

Η σύγχρονη φιλοσοφία προσπαθεί  να αποκαταστήσει την αξία αυτών των ομάδων και να χτυπήσει τη ρατσιστική αντιμετώπισή τους. 

Κασσάνδρα Γκόγκογλου
Βασιλική-Χριστίνα Κόλκου
Τσαμπίκος-Αντώνης Κόλκος

 "100_0024" by elisney is licensed under CC BY-NC-ND 2.0

   

Αριστοτέλης, 384-322 π.Χ.

Ζιλ Ντελέζ, 1925-1995

Φελίξ Γκουαταρί, 1930-1992

Μισέλ Φουκώ, 1926-1984

Ζακ Ντεριντά, 1930-2004